Kaliningrad – szansa czy zagrożenie dla Europy Bałtyckiej. Monografia społeczno – gospodarcza

Monografia prof. Tadeusza Palmowskiego stanowi wyjątkowo kompletne, wyczerpujące i niezwykle obszerne kompendium informacji dotyczące rozwoju Obwodu Kaliningradzkiego. Praca ma charakter wielowątkowy i obejmuje zagadnienia ekonomiczne, politologiczne, socjologiczne, historyczne i wiele nurtów myślowych obecnych w geografii.
Recenzowana publikacja podejmuje aktualny i ważny dla współpracy bałtyckiej oraz dla Polski temat integracji Obwodu Kaliningradzkiego w szerszej przestrzeni Europy Bałtyckiej.
W pracy autor zawarł wyniki swoich wieloletnich badań, często o charakterze pionierskim, które w niezwykle istotny sposób pogłębiają istniejącą wiedzę o tym, co się de facto dzieje w Kaliningradzie, jakie są uwarunkowania i czynniki sprawcze procesów tam zachodzących, jaka jest ich dynamika i prawdopodobny kierunek dalszych zmian.
W publikacji postawiono bardzo istotne pytanie o szanse i mechanizmy dalszej integracji Kaliningradu z Europą Bałtycką.
Udzielenie na nie odpowiedzi jest niezwykle trudne, gdyż w mechanizmach rządzących przemianami analizowanego regionu często kwestie polityczne dominują nad ekonomicznymi.
Autor zdołał jednak ukazać wyjątkowo ciekawy proces tworzenia się nowej tkanki instytucjonalnej o charakterze jeszcze nieformalnym, prowadzącej do kształtowania się w Kaliningradzie kapitału społecznego, który w przyszłości będzie zdolny zmienić obecną trajektorię i logikę rozwoju z eksklawowego na przestrzennie zintegrowany.
Fragment recenzji prof. Jacka Zauchy

 

Spis treści

Wprowadzenie................................................................................................................... 7

Istota problemu.................................................................................................................. 7

Cel i zakres pracy......................................................................................................... 9

Przegląd dokonań badawczych.................................................................................. 13

1. Geneza, usytuowanie i szczególna rola rosyjskiej eksklawy..................................... 25

2. Zasoby i walory przyrodnicze Obwodu Kaliningradzkiego...................................... 33

2.1. Środowisko geograficzne.................................................................................... 33

2.2. Zasoby naturalne i ich eksploatacja.................................................................... 38

2.3. Ochrona środowiska............................................................................................ 46

2.4. Zagrożenia ekologiczne ..................................................................................... 51

3. Zarys historii regionu................................................................................................. 65

3.1. Prusy Wschodnie do 1918 roku.......................................................................... 65

3.2. Niemiecka eksklawa w dwudziestoleciu międzywojennym............................... 68

3.3. Podział Prus Wschodnich – powstanie Obwodu Kaliningradzkiego.................. 71

4. Obwód Kaliningradzki od 1945 roku do pierwszej dekady XXI wieku.................... 80

4.1. Okres odbudowy (1945-1950)............................................................................ 80

4.2. Okres aktywnego rozwoju (1951-1975)............................................................. 84

4.3. Okres wyczerpania rezerw i próba reorganizacji (1976-1991)........................... 86

4.4. Kryzys ekonomiczny (1992-1998)...................................................................... 88

4.5. Wzrost gospodarczy (1999-2007)....................................................................... 92

4.6. Światowy kryzys gospodarczy (2008-2010)....................................................... 94

5. Ustrój prawny i podział administracyjny Obwodu Kaliningradzkiego..................... 97

5.1. Obwód jako podmiot federacji............................................................................ 97

5.2. Władze samorządowe......................................................................................... 98

5.3. Struktura władzy............................................................................................... 100

5.4. Podział administracyjny.................................................................................... 102

6. Ludność i osadnictwo Obwodu Kaliningradzkiego................................................. 106

6.1. Przesiedlenia..................................................................................................... 106

6.2. Przemiany demograficzne................................................................................. 110

6.3. Problemy z tożsamością.................................................................................... 124

6.4. Społeczeństwo obywatelskie............................................................................. 129

6.5. Rynek pracy...................................................................................................... 135

6.6. Sieć osadnicza................................................................................................... 140

Spis treści:

7. Sytuacja ekonomiczna Obwodu Kaliningradzkiego................................................ 147

7.1. Przemysł............................................................................................................ 147

7.2. Rolnictwo.......................................................................................................... 159

7.3. Budownictwo.................................................................................................... 171

7.4. Turystyka i rekreacja......................................................................................... 177

8. Transport Obwodu Kaliningradzkiego...................................................................... 186

8.1. Porty i ich powiązania........................................................................................ 186

8.2. Transport lądowy................................................................................................ 197

8.2.1. Transport drogowy................................................................................... 197

8.2.2. Transport kolejowy................................................................................... 202

8.3. Transport lotniczy............................................................................................. 206

9. Wybrane problemy wewnętrzne Obwodu Kaliningradzkiego................................. 210

9.1. Bezpieczeństwo energetyczne........................................................................... 210

9.2. Sytuacja zdrowotna........................................................................................... 215

10. Polityka Federacji Rosyjskiej wobec Obwodu Kaliningradzkiego......................... 221

10.1. Specjalna Strefa Ekonomiczna „Jantar”......................................................... 221

10.1.1. Handel zagraniczny obwodu............................................................... 228

10.2. Militaryzacja obwodu – mit czy rzeczywistość?............................................ 233

11. Obwód Kaliningradzki wobec przemian w Europie Bałtyckiej.............................. 240

11.1. Powiązania Obwodu Kaliningradzkiego z instytucjami

i organizacjami międzynarodowymi.............................................................. 240

11.2. Współpraca euroregionalna............................................................................. 251

12. Unia Europejska a Kaliningrad................................................................................ 261

12.1. Kaliningrad a „Wymiar Północny”................................................................. 261

12.2. Relacje UE – Kaliningrad............................................................................... 264

12.3. Skutki Schengen.............................................................................................. 268

13. Perspektywy rozwoju Obwodu Kaliningradzkiego................................................. 273

13.1. Strategie rozwoju Obwodu Kaliningradzkiego............................................... 273

14. Obwód Kaliningradzki w przestrzeni bałtyckiej XXI wieku.................................. 287

14.1. Dotychczasowe koncepcje przyszłości Obwodu Kaliningradzkiego.............. 288

14.2. Możliwe scenariusze....................................................................................... 295

14.3. Wpływ Obwodu Kaliningradzkiego na proces integracji bałtyckiej.............. 300

Konkluzje...................................................................................................................... 305

Literatura....................................................................................................................... 318

Spis źródeł statystycznych............................................................................................. 338

Spis adresów internetowych.......................................................................................... 340

Spis rycin....................................................................................................................... 341

Spis tablic....................................................................................................................... 344

Aneks............................................................................................................................ 347

Wspólnota polska w Kaliningradzie........................................................................ 347