Piórem i słowem

Jest to pierwsza praca, której autor poddał gruntownej analizie twórczość polskiego duchowieństwa z lat 1848-1939.
W pracy uwzględniono tych księży, którzy w badanym okresie opublikowali chociaż jedną pozycję literacką w postaci książkowej; gdy ten warunek został spełniony, autor starał się dotrzeć do pozostałych utworów danego twórcy, rozproszonych w różnych czasopismach (wyjątek stanowi ks. Jan Sieg, który nie opublikował żadnej książki). Badaniami objęto literacki dorobek 39 księży z terenu zaboru pruskiego (liczyło się także pochodzenie pisarza – wyjątek – urodzony na Śląsku Konstanty Damrot). Wybór terytorium i cezur czasowych nie jest przypadkowy – wtedy to na ziemiach zaboru pruskiego zaczęły pojawiać się śmiałe i owocne w skutkach inicjatywy. Po roku 1848 nastąpiło bowiem wyraźniejsze ścieranie się żywiołu polskiego i niemieckiego, inspirujące budzenie się i systematyczny wzrost świadomości narodowej. Coraz więcej ludzi potrafiło czytać i pisać, narodziła się polska prasa oraz literatura przeznaczona dla ludu. Polskie duchowieństwo katolickie włączyło się w nurt tych przedsięwzięć, często wypowiadając się za pomocą literatury w ważnych dla narodu polskiego sprawach. Aby przedstawić czytelnikom pełen obraz działalności literackiej duchowieństwa polskiego z lat 1848-1939, autor prowadził kilkuletnią kwerendę w bibliotekach, archiwach i muzeach polskich, prowadził badania w bibliotekach Kanady i Stanów Zjednoczonych, dodarł do bogatych zasobów archiwalnych i rękopisów bibliotecznych.
Praca składa się z sześciu rozdziałów: w pierwszym przedstawiono drogę, która doprowadziła księży pisarzy do procesu tworzenia literatury; w czterech kolejnych autor dokonał systematyzacji dorobku literackiego badanych księży (zajęto się treścią utworów i sposobem jej prezentacji); część szósta poświęcona została celowości omawianego materiału.
Całość pracy Jana Walkusza wieńczy obszerna bibliografia przedmiotowa.